کاخ اختصاصی

در ضلع شمال غربی باغ گلستان از خلوت کریمخانی که بگذریم به کاخ اختصاصی می رسیم که شامل پنج تالار: اتاق موزه(تالار سلام یا تاجگذاری)، تالار عاج، آینه، ظروف و برلیان می باشد...


اتاق موزه (تالار سلام یا تالار تاجگذاری):
این تالار از همان آغاز کار به منظور تشکیل موزه بنا گردیده بود ولی سپس بعلت نقل تخت سلطنتی از موزه قدیم و تالار آینه بدین ساختمان و برگزاری سلام های خاص در آن کم کم نام تالار سلام به خود گرفت .
پیش از آنکه این تالار و تالار آینه که در جنب آن است احداث شود در محل آنها عمارتی وجود داشت که تالار الماسیه نامیده می شد و پیش از آنکه تالار الماسیه هم ساخته شود محل آن دیواری بود که عمارت آصف الدوله و سالار را از باغ گلستان جدا می ساخت.
نخستین موزه سلطنتی و دولتی در ایران که توسط ناصرالدین شاه تاسیس گردید در داخل عمارات سلطنتی و در یکی از تالارهای وسیع عمارت خروجی گلستان بود که بنای آن بین شمس العماره و گوشه شمال شرقی باغ قرار داشت ولی بعد ها شاه بر اثر مسافرت به اروپا (1290 ه.ق)و دیدن موزه ها و گالری ها بزرگ کشورهای غربی تصمیم گرفت که او نیز موزه ای شبیه به موزه های اروپائی در ارگ سلطنتی تاسیس و ایجاد نماید . بهمین منظور پس از بازگشت به ایران دستور داد که عمارات قدیمی سمت شمال باغ گلستان را خراب کرده اتاق موزه وسرسرا وحوضخانه و ملحقات دیگر آن را ساختند که اینک تقریباهمگی باقی هستند.
معماری اتاق موزه (تالار سلام ) تالار آینه و سرسرا و حوضخانه های مربوط به آنها یعنی نگارخانه فعلی و موزه مخصوص بوسیله حاجی ابوالحسن معمار نوائی ملقب به معمار باشی یا صنیع الملک اصفهانی و با مباشرت بنائی میرزا یحیی خان معتمد الملک –یحیی خان برادر میرزا حسین خان سپه سالار صدر اعظم ناصرالدین شاه و بانی مسجد سپه سالار و چهارمین شوهر عزه الدوله خواهر ناصرالدین شاه قاجار بود- وزیر بنائی بوده است .چنین پیداست که بنای تالار موزه و دیگر قسمت های آن در سال 1293 ه.ق اتمام یافته ولی آرایش و تنظیم تالار موزه و چیدن اشیاء و آثار و نصب تابلوها و غیره سالها طول کشیده و بالاخره در سال 1296 ه.ق تقریبا به پایان رسیده است.
از قرار در تنظیم موزه و تعیین محل اشیاء و آثار و جواهرات و تابلوها خود ناصرالدین شاه نیز شرکت کرده و در آرایش تالار دخل و تصرف می نموده و تا چندین سال این کار همچنان ادامه داشته و شاه اوقات فراغت خود را صرف ترتیب موزه و بخصوص جواهرات آن می کرده است .

بنجامین نخستین سفیر آمریکا در ایران در کتاب خود به نام ایران و ایرانیان که مربوط به فاصله سال های 1300 ه.ق تا 1301 ه.ق است می نویسد :
" ... عالی ترین قسمت عمارات سلطنتی ناصرالدین شاه همان تالار سلام است که از نظر ابعاد و جلال و شکوه خود یکی از عالیترین تالارهای دنیاست . سقف و دیوارهای آن بوسیله گچ بری تزئین گردیده است نظیر همان گچ بری هائی که در کاخ الحمراء نیز دیده می شود. کف تالار بوسیله کا شیهائی که با نقوش زیبا بصورت موزائیک درآمده مفروش شده است در وسط تالار میز بسیار بزرگی قرار دارد که تمام قسمت های آن بوسیله ورقه های زرین پوشیده شده و در دو طرف تالار صندلیهای دسته دار که آنها نیز از ورقه های طلا پوشیده شده اند چیده شده است ...."
در اوایل تاسیس موزه جدید علاوه بر نمایش آثار هنری ایران و اروپا و هدایائی که سلاطین کشورهای خارج برای شاهان ایران فرستاده بودند و اسلحه و زره شاهنشاهان سابق و آثار تاریخی و تابلوها و گلدانها و چلچراغها و ساعتها و مجسمه ها و غیره که بر روی میزها و پایه ها و برروی میزها و پایه ها و برروی دیوارها قرار گرفته بودند ، قسمت اعظم جواهرات پیاده و اشیاء و وصله های جواهر نشان سلطنتی نیز در تالار موزه در داخل قفسه های شیشه ای به معرض تماشا گذاشته شده بود که اینک همه آنها در بانک مرکزی ایران خود مخزن و موزه مستقل و بزرگی را تشکیل داده اند .
در ضمن قابل ذکر است که آخرین رویداد هائی که به نوعی در تاریخ این تالار ثبت گشته اند شامل تاجگذاری پهلوي اول ( 4 ارديبهشت 1305 ه.ش ) و پهلوي دوم ( 4 آبان 1346 ه.ش ) می باشد .

تالارآینه:
این تالار در غرب تالار سلام و چسبیده به آن و در بالای سر در و ایوان سنگی جلو سرسرای کاخ قرار دارد و یکی از تالارهای مشهور کاخ گلستان است. پیش از آنکه این تالار ساخته شود در محل آن کلاه فرنگی چهلستون چوبی قرار داشت و پیش از آن نیز عمارتی بنام الماسیه وجود داشت .
تالار آینه همزمان با تالار سلام ( حدود سال 1291 ه.ق ) ساخته شده و اصولا جزو بنای موزه جدید محسوب می گردیده است و در آغاز انتقال اشیاء وآثار موزه قدیم به موزه جدید این تالار به تخت طاووس و تاج کیانی اختصاص داشت . طرح و معماری تالار سلام و تالار آینه و سرسراها و حوضخانه های مربوط به آن بوسیله حاجی ابوالحسن معمار باشی عهد ناصرالدین شاه ملقب به صنیع الملک انجام گرفته و مباشرت بنائی آن با میرزا یحیی خان معتمد الملک وزیر بنائی بوده است .
ساختمان تالار با آن که در حدود سال 1294 ه.ق پایان یافته بود ولی تزئینات و آینه کاریها و گچ بریهای آن تا سال 1299 ه.ق ادامه داشته است.
شهرت عمده تالار آینه علاوه بر موقعیت و تزینات آن بیشتر بواسطه تابلو رنگ و روغن تالار آینه است که مرحوم میرزا محمد خان کمال الملک غفاری به سال 1309 ه.ق از آن تهیه کرده که اینک در تالار سلامکاخ گلستان محفوظ است .

تالارعاج:
بعد از تالار آینه تالار یا عمارت عاج قرار دارد تاریخ ساختمان این تالار و حوضخانه زیر آن ( موزه حوضخانه فعلی ) کاملا معلوم نیست ولی محققا قبل از تالار سلام و تالار آینه انجام گرفته است .
تابلو آبرنگ بسیار زیبائی از محمود خان ملک الشعراء موجود است که وضع نمای بیرونی تالار را درسال 1286 ه.ق نشان می دهد و از روی تصویر پیداست که تالار دارای سه ارسی سه دری بزرگ و ایوانی باشش ستون ظریف و یک راه پله از سمت مغرب بوده است .
بنا به گفته اعتماد السلطنه در روزنامه ایران بسال 1296 ه.ق این بنا مزین به آثار و اشیاء اهدائی دربار اروپا به دربار قا جار بوده بعد ها یعنی در همان سالهای سلطنت ناصرالدین شاه در وضع ظاهر بنای تالار تالار عاج تغییراتی داده ایوان آنرا بداخل تالار انداخته نما و پنجره های آنرا هم سطح و قرینه با تالار سلام ساختند.

تالار ظروف:
بنای اين ساختمان که بر روی بقایای عمارات قاجار و در شمال ساختمان سفره‌خانه ايجاد شده، در سال 1344شمسی به پايان رسيده است. برخی از هدایایی كه سلاطين اروپایی به شاهان قاجار اهدا كرده بودند، از اتاق موزه (تالار سلام) به اين عمارت انتقال داده ودر داخل ویترین هایی كه به اين جهت ساخته شده بود قرار گرفت.

از جمله ظروفی که در این موزه قرار داده شده اند می‌توان به سرويس چینی مربوط به جنگهای ناپلئون بناپارت‚ سرويس اهدایی نیکلای اول امپراتور روسیه، سرويس جواهر نشان اهدایی ملكه ويكتوريا و سرويس ساخته شده از سنگ گرانبها مالاشیت اهدایی الكساندر سوم و سرويس چینی اهدایی ويلهلم به وليعهد وقت دولت ايران اشاره کرد.


تصاویر مرتبط